Gerçek Hikayelerin Kahramanı: Belgesel Programcılığı
Belgeseller, kurgusal olmayan filmler kategorisinde tanımlanıyor. Yaşanan hikayeleri belgelemek, bazı yönleri -öncelikle öğretim, eğitim- sürdürmek amacıyla, tarihi kayıtlarla anlatan filmlerdir. “Belgesel”, sürekli gelişen ve net sınırları olmayan “film yapım pratiği, sinema geleneği ve izleyici kitlesi” olarak ifade ediliyor. Belgesellere ilk zamanlarda ‘gerçek filmler’ deniyordu ve bir dakika ya da daha az uzunluktaydı. Zamanla belgeseller daha uzun oldu ve eğitim, gözlem ve hatta daha fazla kategori içerecek şekilde gelişti. YouTube ve Netflix gibi sosyal medya platformları, belgesel filmlerin dağıtılma şeklini geliştirmesine bilgi arayan kişilere güzel ve ulaşılabilir bir seçenek sundu.
Tanımlar
Polonyalı yazar ve yapımcı Bolesław Matuszewski belgesel programcılığını tanımlayanlar arasında. Une nouvelle source de l’histoire (Yeni Bir Tarih Kaynağı) ve La photographie animée (Eng. Animasyonlu fotoğrafçılık) üzerine en eski iki metin yazarı aynı zamanda. Her ikisi de 1898’de Fransızca olarak ve filmin tarihi ve de belgesel değerini göz önünde bulunduran ilk yazılı eserler arasında yayınlandı. Matuszewski ayrıca, güvenli görsel materyalleri toplamak ve saklamak için bir Film Arşivi oluşturulmasını öneren ilk film yapımcıları arasında yer alıyor.
Popüler bir efsaneye göre; belgesel kelimesi 8 Şubat 1926’da New York Sun’da yayınlanan “The Moviegoer” tarafından yazılan Robert Flaherty’nin filmi Moana (1926) ‘nın incelemesinde İskoç belgesel yapımcısı John Grierson tarafından yazılmış.
Grierson’ın belgesel ilkeleri, sinemanın hayatı gözlemleme potansiyelinin yeni bir sanat biçiminde kullanılabileceği; “orijinal” aktör ve “orijinal” sahnenin, modern dünyayı yorumlama konusundaki kurgu benzerlerinden daha iyi rehberler olduğunu; ve “böylece ham maddeden alınan” malzemeler, maddeden daha gerçek olabileceğini içeriyor.
Amerikan film eleştirmeni Pare Lorentz belgeselleri “dramatik olan gerçek bir film” olarak tanımlıyor. Ayrıca, bir belgeselin sunduğu gerçeklerin yanı sıra bir fikir ve belirli bir mesaj vermek kaygısı taşıdığı için kurgusal olmayan diğer film türlerinden ayrı olduğunu belirtiyor. Belgesel uygulama, belgesel projeler yaratmanın karmaşık sürecidir. İnsanların, belgesel yaparken ortaya çıkan yaratıcı, etik ve kavramsal sorunları ve seçimleri ele almak için medya araçları, içerik, form ve üretim stratejileri ile yaptıklarını ifade ediyor. O halde belgesel yapımları; bir gazetecilik, savunuculuk veya kişisel anlatım biçimi olarak da kullanılabilir.
Belgeselleri nasıl kategorilere ayırabiliriz? Gelin birlikte inceleyelim.
Modern Belgeseller
Gişe analistleri bu belgeseller sinema filmleri gibi giderek başarılı hale geldiğini belirtiyor. Fahrenheit 9/11, Süper Büyüklük, Gıda, Inc, Toprak , Penguenlerin Yürüyüşü, İlahi Komedi ve Uygunsuz Gerçek modern belgeseller arasındaki belirgin örnekler. Dramatik anlatım filmleriyle karşılaştırıldığında, belgeseller genellikle film şirketleri için daha çekici ve çok daha düşük bütçeli olabilir.
Belgesel film yapımcıları bu filmlerde sosyal etki kampanyalarını giderek daha fazla kullanıyor. Sosyal etki kampanyaları, kitlelere katılımın bir yolunu sunarak, toplumsal konular ve nedenlerle ilgili kamuoyu bilincini dönüştürerek medya projelerini güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu tür belgesellerin örnekleri arasında Kony 2012, Salam Komşusu, Gasland , Bir Dolarda Yaşamak ve Kız Yükseliyor ilk söylenebilecek olanlar.
Her ne kadar belgeseller, türün popülaritesinin artması ve DVD’nin ortaya çıkmasıyla finansal olarak daha uygun olsa da, belgesel film yapımına yönelik fonlar belirsizliğini koruyor.
Sözsüz Belgeseller
Belgesel formunda sözsüz filmler de yapıldı. 1982’den itibaren, Katar üçlemesi ve Baraka gibi örneklerde; görüntüler ve müzik var ancak konuşulan herhangi bir içerik yok. Mesela Baraka, günlük etkinliklerde ve dini törenlerde akıp giderken insanlığın büyük nabzını tutmaya çalışıyor.
Yine 2003 yapımı Bodysong “En İyi İngiliz Belgeseli” dalında İngiliz Bağımsız Film Ödülü kazandı.
2004 filmi Genesis ise hayvan ve bitki yaşamını genişleme, çürüme, cinsiyet ve ölümü sözsüz belgesel olarak seyirciye aktardı.
Anlatım stilleri
- Seslendirme anlatıcısı
Özel bir anlatıcının yazılı olan bir senaryoyu okumasıyla ilerleyen bu belgesel türü çok uygulananlar arasında gösteriliyor. Anlatıcı asla kamerada görünmüyor.
- Sessiz anlatım
Bu anlatım tarzı, belgeseli görsel olarak anlattığı için ekranlarda başlık kullanıyor. Ekranda ise izleyicinin okuması için yeterli zaman sağlamak için yaklaşık 5-10 saniye tutuluyor. Gerçek hikayelere dayanan filmlerin sonunda gösterilenlere benziyorlar, ancak genel olarak sahneler arasında gösteriliyor.
- Barındırılan anlatıcı
Bu anlatım tarzında ise kamera üzerinde görünen, röportaj yapan ve seslendiren bir kişi buluyor. Akışı her açıdan sağlayan eğitici ve gerçek hikayelerle izleyiciye sunuyor.
Sevdiğini belgeselleri bizimle paylaşmayı unutmayın. Çok yakında yeni belgesel önerileri ile sizlerle olacağız. O zamana kadar sanatla kalın!
