Yedi Kız Kardeş Nedir? – Büyük Petrol Şirketleri ve Şekillendirdikleri Dünya
Yedi Kız Kardeş Nedir? – Büyük Petrol Şirketleri ve Şekillendirdikleri Dünya – Uzunca bir süredir petrolün şekillendirdiği bir dünyada yaşıyoruz. Endüstrilerin birçoğu enerji ihtiyaçlarını petrolden sağlıyor. Lojistik hizmetler hala petrole dayanıyor, ulaşım büyük ölçüde petrolün kontrolünde gerçekleşiyor. Durum böyle olunca da petrolü elinde bulunduran bir bakıma dünyayı da elinde bulunduruyor.
İşte biz de size bu yazımızda 1940’lardan 1970’lere kadar petrol endüstrisini domine eden “7 Kız Kardeş”den bahsetmek istiyoruz. 73’teki petrol krizinde ne kadar bu denge OPEC ve devlet destekli şirketlere geçip yeni “ Yeni 7 Kız Kardeş”i oluştursa da uzunca bir süre bu şirketler endüstriye hakimdiler. Şimdi gelin bu şirketlere ve dünyayı nasıl şekillendirdiklerine beraber bakalım.
Yedi Kız Kardeş Nedir? – Büyük Petrol Şirketleri ve Şekillendirdikleri Dünya
7 Kız Kardeş Kimlerdir?
- Anglo-Iranian Oil Company (şimdiki BP)
- Gulf Oil (sonrasında Chevron’un bir parçası oldu)
- Royal Dutch Shell
- Standard Oil Company of California (şimdiki Chevron)
- Texaco (sonra Chevron ile birleşti)
- Standard Oil Company of New York (Socony, sonra Mobil, şu an ExxonMobil’in parçası)
- Standard Oil Company of New Jersey (Esso, sonra Exxon, şu an ExxonMobil)
Bu yedi şirket -beş Amerikan, bir İngiliz, bir İngiliz-Hollandalı- yirmili yıllardan önce petrol endüstrisinde büyük güçler haline gelmişti. Rockefeller’ın Standart Oil’inin diğer çocukları da dahil olmak üzere piyasada birçok oyuncu daha vardı. Fakat sonraki 30 sene boyunca endüstriye hükmedecek ve dünyayı şekillendirecek olan bu devlerdi.
Bu şirketler sadece üretim yapmıyordu. Belirli bir noktadan sonra aynı zamanda nakliye, dağıtım ve pazarlamayı da kontrol eden bir “entegre petrol şirketleri” haline geldiler. Tüm operasyonları kontrol etmeye çalışırken bir yandan da petrolün değdiği endüstrilerde var olmaya başladılar.
7 Kız Kardeş Piyasaya Hükmetmeye Başlıyor
Bu yedi şirket petrol satmak için kıyasıya bir kavganın içine girmişlerdi. Özellikle otomobiller için yakıt çıkarma işinde kıran kırana bir rekabet bulunmaktaydı. Standard, Gulf veya Texaco isimleri bu noktada öne çıkmaya başladı. Önce teneke kutularda, sonra benzin istasyonlarında gözüktü. Ardından yollardaki reklam panolarından bolca bu isimler yer almayacaksın başladı.
Ancak rekabetin çarpıcı sınırlamaları mevcuttu. Özellikle serbest girişim savunucularını rahatsız eden şey bu dev şirketlerin yurtdışındaki faaliyetleriydi. Yurtdışına çıktıklarında bu şirketler konsorsiyumlar halinde bir araya gelme ve değişken piyasaya düzen getirme girişimlerinde birbirleriyle gizli anlaşmalara ulaşma eğilimindeydi. Zeus tarafından yıldızlara dönüştürülen klasik kızkardeşler gibi birbirleriyle rekabet ettiler ve savaştılar. Fakat dış tehditlere karşı aile birliğini koruyarak beraber hareket ettiler.
Petrol, Politikayı Şekillendiriyor
Amerikan şirketleri, kendi ülkelerinde güvenli bir şekilde üretime başlamışlardı. Hükümetleri, ulusal güvenlikten çok tüketiciyi korumakla ilgileniyordu. Ancak Amerikan petrolünün geleceği daha belirsiz hale geldikçe, şirketler tedariklerini yurtdışında aramaya ve böylece diplomasiye çok daha derinden dahil olmaya başladılar. Şirket merkezi ile Washington arasındaki ilişkiler böylece hem daha yakın hem de daha dikenli hale geldi.
Birinci Dünya Savaşı, tüm Batılı hükümetleri petrolün hayatta kalmak için öneminin acı bir şekilde farkına varmasını sağladı. Ayrıca bu durum ‘petrol diplomasisi’ denilen şeyin gelişmesine yol açtı. Savaş uzadıkça petrole olan bağımlılık, uçaklarla, arabalarla savaştıkça aşikar hale geldi. Tanklar ve petrol tankerleri tedarik için kritik öneme sahipti. “Petrol,” dedi Clemenceau, “kan kadar gerekli.” “Petrolümüz olmalı,” dedi Foch, “yoksa savaşı kaybederiz.” “Müttefikler,” dedi Lord Curzon, petrolcüler tarafından çokça alıntılanan bir ifadeyle, ‘bir petrol dalgasında zafere ulaştı.’
Almanların umutsuzca petrol sıkıntısı vardı. İngiltere’nin Abadan’da BP’den Pers petrolüne, Meksika ve Doğu Hint Adaları’ndan Shell petrolüne erişimi vardı. Ama yine de açık ara en büyük arz kaynağı Amerika’ydı ve Müttefik petrol kaynaklarının yüzde 80’i Amerika Birleşik Devletleri’nden geliyordu. Müttefiklerin petrolünün dörtte biri ise tek bir şirketten geliyordu: Exxon.
Savaş Sonrası Amerika Petrol Devi Oluyor – Yedi Kız Kardeş Nedir?
Savaştan sonra Amerika Birleşik Devletleri kolayca dünyanın önde gelen petrol üreticisi ve açık ara en büyük tüketicisiydi. Savaş sonrası yıllarda otomobillerin çoğalması ve ucuz petrole dayalı yeni bir yaşam tarzının inşasıyla birlikte yeni bir tüketim patlaması yaşandı. Ucuz seyahat etme, ucuz elektriğe ve ucuz ısınmaya sahip olma hakkı, Amerikan demokrasisinin bir parçası olarak kabul edildi ve tüm manzara ürün tarafından zaten dönüştürülüyordu.
Bu durum uzunca bir süre bu şekilde devam etti. Hem Amerikalılar hem de Avrupalılar petrol için yeni bir kapışmaya başladılar. İngilizler ve Fransızlar, Teksas’ın kendi muadili olarak gördükleri Ortadoğu’da acımasızca kendi petrol kaynaklarını kurmaya çalıştılar. Zaten kendi petrolü olan Amerika’yı dışlamaya kararlıydılar.
Dışişleri Bakanlığı, yurtdışındaki petrol şirketlerinin çıkarlarını daha yakından destekledi ve yeni yakınlık, Başkan Harding’in yönetimi tarafından daha da teşvik edildi. İlişkiler genellikle kafa karıştırıcıydı. Görünüşe göre şirketler, büyük kavgalarda boksörlerdi ve hükümetler teşvik veya azarlama sağlayan saniyelerdi. Bu, savaşın en kritik olduğu anda hükümetlerin ringin dışında olduğu anlamına geliyordu. Şirketler – göreceğimiz gibi – sonunda genellikle kendi yollarını buldular. Ama kimin kimi kullandığı hiçbir zaman tam olarak anlaşılamadı.
73 petrol krizine kadar “7 Kız Kardeş” yukarıda da görebileceğiniz gibi dünya politikasını şekillendirdiler. Sonrasında bu güçler dağılmaya ve yeni taraflar oluşmaya başladı. Bugün bu taraflar yine oldukça etkili ve söz sahibi güçler olmaz devam ediyor. Ama enerji piyasasının değişimi ve yeni oyuncular bu dengeleri çok kolay oynatıyor. İleride bu dengeler nasıl kurulacak hep beraber göreceğiz.
