Nükleer Santrallere Bakışı Tamamen Değiştiren Facia – Çernobil Faciası
Nükleer Santrallere Bakışı Tamamen Değiştiren Facia – Çernobil Faciası – Geçen yıl vizyona giren Chernobly (Çernobil) dizisiyle beraber yaşanan faciayı bir miktar olsa da izleyebildik.Etkileri yüzyıllar boyunca geçmeyecek olan bir facianın bu yazımızda sadece gün yüzüne çıkan,tanıklar tarafından aktarılan ve bilim insanlarının araştırmaları sonucunda ortaya çıkan kısmını anlatacağız. İnsanlık tarihinin en büyük nükleer facialarından biri olan Çernobil Faciasının nasıl meydana geldiğine bakalım.
Nükleer santraller nedir? Ne amacıyla kullanılır? Ne kullanarak enerji üretilirler ve daha bunun gibi birçok sorunun cevabına bakalım öncelikle.
Çernobil Faciası
Nükleer Santral Nedir?
Nükleer santral, nükleer reaktörün yakıt olarak radyoaktif maddeleri kullanarak elektrik enerjisi üretmesidir. Fosil yakıtlı santraller, kömür, petrol gibi yakıt kullanırken, nükleer santraller, uranyumu parçalayarak enerji üretmektedirler. Uranyumun yanı sıra toryum gibi radyoaktif maddeleri de kullanılırlar.
En sık kullanılan radyoaktif bir element olan Uranyum elementidir. Çünkü su ile soğutulabilmesinden dolayı kullanımı diğer radyoaktif hammadelere göre daha kolay ve maliyet açısından düşüktür.
Çernobil (Vladamir İlyiç Lenin) Nükleer Santralinin Kurulma Aşamaları
Çernobil Nükleer Santralinin inşasına 1970 yılında Ukrayna’nın Pribyat şehrinde başlanmştır. Orjinal yada o dönemde bilinen resmî adıyla Vladimir İlyiç Lenin Nükleer Santrali RBMK tipi bir nükleer santraldi ve Ukrayna topraklarında bir ilkti. Pribyat şehrinin kuzeyinde yer alan Çernobil şehrine de yakın olmasından dolayı bu isimle bilinmektedir.1977 yılında inşası bitmiş ve 1. Reaktör devreye girmiştir. 1.reaktörün kullanılmaya başlamasından sonra sırasıyla 2.reaktör 1978 ,3.reaktör 1981 ve 4.reaktör 1983 yılında tamamlanmıştır.Ve kullanılmaya başlanmıştır.Yapımında 5. Ve 6. Reaktör için de planlama yapılmıştı fakat 4.reaktör patladığında 5. Rekatörün yapımı %70 civarında tamamlanmıştı.Reaktörlerin enerji üretme kapasitesi 1000 megawattır.
Çernobil Faciası – Neler Yaşandı?
26 Nisan 1986 tarihinde 4.reaktörde rutin koruyucu bakım çalışmaları için hazırlıklara başlandı.Buradaki bakım çalışmalarının asıl amacı ileride olası acil bir durumda ek güç kaynağı olarak kullanılması için türbin jeneratörün test edilmesiydi. Deneyin yapılması için bir gün öncesinden reaktörün sıcaklığı düşürülmeye başlandı.Ve testin sorunsuz bir şekilde yapılması için acil durum soğutma sistemi kapatıldı. Deneyin yapılması için güç seviyesinin 700-100 MW arasında olması gerekiyordu. Saat 23.00 civarlarında güç seviyesi 700 MW’ya indirilmeye başlandı. Otomatik güç moduna geçildi, ama güç durdurma ayarı 700 MW’ya ayarlanmadığından güç seviyesi 30 MW’ya düştü.
Görevli operatör gücü geri kazanmaya çalıştı ve sonunda testi planlananın altında bir seviye olan 200 MW gücünde başlattı.
26 Nisan saat 01.23’te kumanda tablosunda acil durdurma sinyali yandı. Operatör reaktörü durdurma düğmesine bastı ve kontrol çubukları aşağıya doğru hareket etmeye başladı. Güç seviyesi saniyeler içinde nominal değerin 100 katına ulaştı. Reaktörü örten 1000 tonluk kapak havaya uçtu. Isının 2000°C’nin üstüne çıkmasıyla yakıt çubukları eridi. O sırada reaktörü örten grafit alev aldı ve dokuz gün boyunca yanmaya devam ederek çok büyük miktarda radyasyonun çevreye salınmasına yol açtı.
Durumun kontrolden çıkmasının ardından birkaç saniye arayla iki büyük patlama meydana geldi.
Görgü tanıklarının anlatımına göre, ilk patlamada kırmızı, ikinci patlamada mavi bir alev yükseldi ve ardından santralin üzeri dev bir mantar bulutuyla kaplandı. Kazada, Ağustos 1945’te Japonya’nın Hiroşima şehrine kasten atılan nükleer bombadan daha fazla radyasyon salındı.
Çıkan yangını söndürmek için 400 kişiyi aşkın bir itfaiye ekibi çalıştı. Fakat yangın günler boyunca sönmedi. En ön safhada çalışan itfaiye erlerinin bazıları saatler içinde bazıları günler içinde geri kalan kısmı da aylar içinde hayatlarını kaybettiler. Sovyetler Birliğinin çeşitli bölgelerinden sivil işçiler ve itfaiye ekipleri 600.000-800.000 kişi arasında olduğu bilinmektedir. 2 yıl boyunca yangını söndürmek için, radyoaktif ekipmanlarını, evleri ve depoları gömmek için çalıştılar. Ayrıca, mezarların etrafındaki radyoaktif materyali de sardılar. Bu insanların çoğu ya öldü, ya engelli kaldı ya da intihar etti.
Onların anısına aşağıdaki heykel dikilmiştir.
2016 yılında 4 numaralı reaktörün üzeri çelik kalkanla örtülmüştür. Bu çelik kalkanın 100 yıl boyunca radyoaktif sızıntıyı önleyeceği öngörülmektedir.
Radyasyonun Etkileri Ne Zaman Sona Erecek?
Radyasyon başta sınır ülkeler olmak üzere birçok ülkeyi etkilemiştir. 34 yılı aşkın süredir insanların yaşamadığı (kendi isteğiyle geri dönen insanları da vardır.) Çernobil de yaban hayatı Dünyanın en önemli doğal koruma alanlarından daha fazla yabani hayvana ev sahipliği yapmaktadır. Fakat yapılan araştırmalara göre hayvanların radyasyon etkisinden dolayı yaşam sürelerinin normalden daha kısa olduğu anlaşılmıştır.Bilim insanları tarafından yapılan çalışmalara göre Çernobil’in radyasyondan tamamen temizlenebilmesi için 20.000 yıl geçmesi gerektiği açıklanmıştır. Çernobil ziyaret etmek isteyenler için 2011 yılında kapılarını açmıştır. Geçtiğimiz aylarda Çernobil yakınlarında başlayan orman yangını 10 günü aşkın süre sonra söndürülebildi.Yangının nükleer santrale sıçramadan söndürülmüş olması büyük bir patlamayı da önlemiş oldu.
