Gaslighting: Sen Kafanda Kuruyorsun!
Günümüz dünyasının en büyük sorunlarından biri stres… İş hayatımızda, eğitim hayatımızda, sosyal ve aile hayatımızda birçok problem ile baş etmeye çalışıyoruz. Bu problemlerin yanı sıra bir de psikolojik şiddete maruz kaldığınızı hiç fark ettiniz mi? Belli bir süre maruz kalmadan kolayca fark edilemeyen ‘Gaslighting’ artık psikolojik manipülasyonun yeni türevi.
Modern dünyada her geçen gün yeni tanımlar, yeni kelimeler ve bunların açıklamalarını öğrenmeye devam ediyoruz. Bunlardan bir tanesi de ‘Gaslighting’. 2022 yılında Merriam-Webster online sözlüğünde gaslighting kelimesini arayanların sayısı %1740 oranında artış göstererek bu kelimenin yılın kelimesi olarak seçilmesini sağladı.
İş yerinde uygulanan baskıya verilen ‘mobbing’ kelimesi dilimize tamamen yerleşmiş durumda. ‘Gaslighting’ de yakın zamanda daha çok kullanılacak gibi görünüyor.
Adını tiyatro oyunundan alıyor
Kelime manası olarak ‘Gaz Lambası’ şeklinde tercüme edilirken, anlam olarak çok daha fazlasını içerisinde barındırıyor. Karşısındakini manipüle etme, psikolojik anlamda kötü hissettirme anlamlarına gelen ‘Gaslighting’ terimsel adını Gas Light (Gaz Lambası) adlı 1938 yapımı bir oyundan alıyor. Oyundaki erkek karakter eşinin üzerinde kurduğu baskılarla kendisinin hasta olduğuna inandırmaya çalışıyor ve gaz lambasını söndürdüğünde eşi tarafından sürekli küçümsenen kadın, sonunda tüm söylenenlerin gerçek değil uydurulmuş olduğunun farkına varıyor. Buradaki kullanım anlamı kelime ile özdeşleşerek yeni bir tanım halini aldı.
Adım adım Gaslighting
‘Gaslighting’, bir tür psikolojik şiddet, manipülasyon ve taciz yöntemi. Başka bir deyişle kullanılan cümlelerle karşı tarafa kendini sorgulatma, kendinden emin olamama ve akıl sağlığını kötüye yönlendirmedir. Çoğunlukla tek bir kişiye uygulanabildiği gibi belirli bir grup üzerinde de etkili biçimde yapılabilmektedir. Belli aşamalardan geçerek bireye kendini sorgulatan ve kötü hissettiren ‘Gaslighting’ i 6 ana başlıkta değerlendirmek mümkün.
İdealleştirme
Bu ilk aşamada baskın olan birey karşısındakini yüceltir. Ona kendisini çok iyi ve hatta mükemmel hissettirir. İlişki içerisinde harika bir partner olduğunu düşündürür. Yada işyerinde oldukça başarılı ve gelecek vaat eden bir çalışan olarak hissettirir. Bunlar iyi duygular olduğu için kişi, altında bir art niyet aramaz. Aşamalar arasında en güzel kısım olsa da aynı zamanda en kısa süren aşamadır.
Stopaj
Gaslighting uygulanan kişinin ne yazık ki fark etmesi en zor olan aşamalardan birini stopaj kısmı oluşturur. Kişi kendini ifade etmeye çalışırken, baskın olan birey onu anlamazlıktan gelir. Ne dediğini anlamıyormuş gibi davranarak konuşmayı kesmeye çalışır. Dinlemek istemez ve şu tarz cümleler kurarak karşısındakinin özgüvenini zedelemeyi hedef alır. ‘’Bunları bir daha duymak istemiyorum.’’ ya da ‘’Bu söylediklerinin bir manası yok, sadece kafamı karıştırmaya çalışıyorsun.’’
Yanıltma ve zıtlaşma
Mağdur kişi durumu gayet net hatırladığını dile getirse bile baskın birey daha çok üste çıkmaya çalışarak kişiyi baskı altına alır. Hatta bu noktada ses tonunun da yükselmesi mümkündür. Baskın birey kurduğu cümlelerle karşısındakine kendini sorgulatmaya başlar. Örnek olarak genelde şu tarz cümleler duymanız gayet olağan. ‘’Neyi doğru hatırladın ki bunu hatırlayacaksın?’’, ‘’Yanılıyorsun, dediğin gibi olmadı. Şöyle oldu.’’ Hem suçlayıcı hem de yargılayıcı tondaki benzeri cümlelerle kişinin hatırladıklarından şüphe duymasına sebep olur.
Engelleme ve yönlendirme
Gaslighting aşamaları arasında genel anlamda en kötü niyetli olan kısım engelleme ve yönlendirmedir. Mağdurun sadece kendini sorgulamasının yanı sıra etrafındaki insanları da değersizleştiren süreçtir. Baskın birey bu aşamada karşısındakini nerdeyse hiç dinlemez, konuyu değiştirir. Bunun yanı sıra mağdurun kendi düşünceleri hakkında fikir belirtirken sevmediği arkadaşlarını yada aile bireylerini de konuya dahil ederek mağduru iyice aşağıya çeker. ‘’Buna sen mi karar verdin yoksa çok bilmiş ablan mı?’’ cümlesinin tonlamasını da küçümseyerek yaparak mağdurun konuyu kapatmasını sağlamaya çalışır. En yaygın engelleme ve yönlendirme cümlesi ise ‘’Sen kafanda kuruyorsun!’’ Bu cümleyi hemen hepimiz ilişkilerimizde en az bir kez duymuşuzdur. Eğer söylediklerinizin gerçeği yansıtmadığını, tüm bunları sizin kafanızda kurduğunuzu sık sık dile getiriyorsa üzgünüm, demek ki ‘Gaslighting’e maruz kalıyorsunuz.
Önemsizleştirme
Bireyin isteklerini, ihtiyaçlarını ve düşüncelerini hor görerek aşağılama aşamasıdır. Bunun yanında mağdurun ifade özgürlüğünü dahi kısıtlayan cümleler ile psikolojik olarak yaralanmasına neden olur. ‘’Sen şimdi buna mı üzüldün?’’, başka bir ifadeyle ‘’Bu küçücük şeye mi takıldın?’’ gibi cümlelerle mağdurun anlatmak istedikleri önemsizleştirilir. Bu önemsizleştirme durumu da dolayısıyla kişinin yine kendini sorgulamasıyla sonuçlanır.
Unutma – İnkar
Yaşananları ya da konuşulanları unutmuş gibi davranarak durumdan sıyrılmaya çalışılır. Karşı taraf, mağdurun dile getirdikleri hakkında o kadar çok inkar edici tavır sergiler ki en nihayetinde ‘’Acaba öyle değil miydi?’ diye kişiye hafızasını kurcalatır. ‘’Neden bahsettiğini hiç bilmiyorum.’’, ‘’Ben öyle bir şey demedim, sen uyduruyorsun.’’ şeklindeki cümlelerle inkarı sonuna kadar sürdürür.
Kurtulmak yine sizin elinizde!
Yukarıda aşamalarını detaylandırdığımız ‘Gaslighting’e hiç farkında bile olmadan gün içerisinde maruz kalıyor olabilirsiniz. Bir çeşit psikolojik baskı, manipülasyon ve şiddet olarak nitelendirilen ‘Gaslighting’den korunmak için fikirlerimizi belirtirken daha kendimizden emin bir şekilde konuşmalı, kısacası özgüvenimizi karşı tarafa yansıtmalıyız.
Dik duruşumuzu fark eden karşı taraf durumu idare etmeye çalıştıkça bocalayacaktır. Bu sebeple köşeye sıkıştığını hissedince daha da yükselecektir. Ama tüm bunlar sizi korkutmasın, eğer kendinizden eminseniz, konunun ve fikirlerinizin arkasında durarak karşı tarafı bezdirmeyi başarabilirsiniz. Gaslighting uygulayan kişi partneriniz ise ilişkinizi tekrar gözden geçirmek isteyebilirsiniz. Kuşkusuz sağlıklı bir iletişimin çözemeyeceği hiçbir problem olmadığını unutmayın!
Bonus: Kendinizi Geliştirin – Hayatınıza Yön Verecek 10 Beceri
