Evrenin Bilinmezi: Kara Delik
Evrenin Bilinmezi: Kara Delik – Varlığı ispatlansa da, hakkında birçok teoriler ortaya atılsa da hala cevaplanması ve ispatlanması gereken birçok soru silsilesini içeren bir başlıktır kara delik. Bir kara deliğe düşmek bütün uzuvlarımızın gerilerek parçalanırken bizi dışarıdan arkadaşlarımıza da düşme anımız zamanda durmuş gibi görünür. Einstein’ın uzay-zaman örtüsündeki delikler ya da tekillikler olarak ele alınıyor.
Eğer uzay ve uzay ile alakalı makalelere merak duyuyorsanız; buradan daha fazlasına ulaşabilirsiniz.
Kara Delik nedir?
Kara delik, astrofizikte, çekim alanı her türlü maddesel oluşumun ve ışınımın kendisinden kaçmasına izin vermeyecek derecede güçlü olan, kütlesi büyük bir kozmik cisimdir. Kara deliklerin, “tekillik”leri dolayısıyla, üç boyutlu olmadıkları, sıfır hacimli oldukları kabul edilir. İçinde zamanın ise yavaş aktığı veya akmadığı tahmin edilmektedir.
Mesela,
Bir topu havaya attığımızda belli bir yüksekliğe kadar çıkar ve sonra düşmeye başlar. Eğer topu yeteri kadar hızlı fırlatırsanız, top Dünya’nın yerçekimini yener ve uzayda bu azami hız saniyede11 kilometredir(yani yaklaşık 40.000 km). Eğer daha kütleli bir gezegende olsaydık bu kez de kaçış hızı daha büyük olurdu. Eğer o gezegen çok çok kütleli olsaydı o zaman kaçış hızı ışık hızını bile geçebilirdi ve bu durumda ışık bile onun kütle çekimsel çekişinden kaçamazdı. Böyle büyük kütleli ye yoğun olan, ışığın bile kaçamadığı nesneler kara cisimlerdir.
“Tanrı yalızca zar atmakla kalmaz, bazen görülemeyecek yerlere fırlatır.”
Kara Delik – Olay Ufku
Einstein’ ın genel görelilik kuramında uzay ve zaman bir bütündür ve kauçuk bir örtü gibi davranır. Kütle çekim, nesnelerin kütlesine göre bu örtüyü gerer, deforme eder. Karadelik öylesine derin ve dik bir çukurdur kiona belli bir mesafeden fazla yaklaşan her şey doğrudan onun içine düşer ve geri dönemez.
Eğer bir karadeliğin uzağından geçerseniz, belki rotanız ona doğru değişebilir ama içine düşmeyebilirseniz. Ama ona çok yakınsanız sarmal bir rota izleyerek içine düşersiniz. Aynı kaderi bir ışık fotonu da yaşayabilir. Böyle iki sonucu birbirinden ayıran kritik mesafeye “olay ufku” denir. Olay ufkunun içindeki her şey -ışık bile- karadeliğe düşmeye mahkumdur.
Donmuş Yıldızlar
Karadelik adı donmuş yıldızları tanımlayan daha akılda kalıcı bir ad olarak 1967 yılında John Wheeler tarafından takılmıştır. Olay ufkunun yakınlarında uzay ve zamanın garip davranışı nedeniyle içeri düşerken parlayan nesneler aynı zamanda yavaşlamış gibi görünmeliydi görünmeliydi. Çünkü ışık dalgalarının dışarıdan bakan gözlemciye ulaşması giderek daha uzun zaman alacaktı. Bir nesne olay ufkunu geçtiğinde dışarıdaki gözlemci zamanı gerçekten de durmuş gibi görür ve nesne olay ufkunu geçtiği anda zamanda donmuş gibi kalır. Bu nedenle karadeliklere ilk başta “donmuş yıldız” deniyordu. Karadelik olması için yıldızların kütlelerinin Güneş’ in kütlesinin en az 3 katı olması gerekir.
Kara Delikler Buharlaşabilir!
Kulağa garip gelebilir ama karadelik buharlaşabilir. 1970’li yıllarda Stephen Hawking karadeliklerin tümüyle kara olmadığını ve kuantum etkileri nedeniyle parçacık yaydığını ileri sürdü. Bu şekilde giderek kütle kaybeden karadelikler büzüşür, küçülür ve en sonunda yok olur.
Kara Delik İspatlandı!
Eğer karadelikler ışığı emiyorsa onları nasıl görebiliriz? Bunun iki yolu vardır: Birincisi, başka nesneleri kendilerine çektikleri için onları saptayabiliriz. İkincisinde karadeliklere düşerken gazlar ısınır ve yok olmadan önce parlar.
İlk etapta Hubble Teleskobu tarafından kara deliklerin dolaylı etkileri gözlenmiş, bu devasa kütleçekim kuyuları etrafında yıldızların tuhaf hareketler sergilediği tespit edilmiştir. Daha sonra, 2016 yılında kara deliklerin birbirine çarpması sonucunda oluşması gerektiği düşünülen kütleçekim dalgaları ilk defa tespit edilmiştir; böylece kara deliklerin varlığının deneysel olarak doğrulanması yönünde önemli bir adım atılmıştır. Nihayet, 2019 yılında bilim insanlarının oluşturmayı başardığı ilk kara delik fotoğrafı, kara deliklerin var olduğunun ve Görelilik Teorisi’nin öngörülerinin isabetliliğinin en nihai kanıtı olmuştur.
Solucan Delikleri
Uzay-zaman örtüsündeki bir karadeliğin dibinde ne vardır? İddialara göre tek bir noktada sona ererler ya da gerçekten örtüdeki birer deliklerdir. Ama kuramcılar iki deliğin ne olacağını merak edip üzerine düşünmüşlerdir. Birbirine yakın iki kara deliği uzay zaman örtüsünde asılı duran iki uzun tüp olarak zihnimizde canlandırabiliriz. Eğer tüpleri alttan birleştirirsek karadeliklerden oluşan iki ağzıyla bir solucan deliğinin oluştuğunu düşünebiliriz.
Bu fikir bilimkurgu yapıtlarında uzay ve zamanda yolculuk yapmada sıkça kullanılır. Belki de solucan deliği tümüyle başka bir evrene açılır.
