Alışkanlıklardan Vazgeçmek – Beynimizde Oluşturduğumuz Alışkanlıklar
Alışkanlıklar genelde kötü gibi algılansa da bazı alışkanlıkların gerekli olduğu söylenebilir. Yemek yerken tek düze şekilde davranma ya da evin yolunu düşünmeye gerek kalmadan bulabilme, gerekli alışkanlıklardandır. Fakat alışkanlıkların bağımlılığa dönüşmesi ve günlük hayat kalitesini azaltıcı hale gelmesi can sıkıcı. Hatta bu durum kişileri obsesif – kompulsif bozukluk durumlarına bile itebiliyor. Sizler için Alışkanlıklardan Vazgeçmek adlı makalemizde…
Alışkanlıklar ve alışkanlıkların otomatik olarak gerçekleşmesini sağlayan, beynin karar verme mekanizması üzerinde çeşitli araştırmalar yer alıyor. Yapılmak istenen işi yerine getirmekle sorumlu mekanizmayı durduran ve endokanabinoid nörokimyasalları kontrol altına alınmaya çalışıldı.
Söz konusu kimyasallar, hayvan ve insanların vücudunda doğal olarak üretiliyor. Endokanabinoid reseptörler beynin birçok bölgesinde bulunuyor. Açlık, acı hissiyatı ve hafıza gibi çeşitli fizyolojik süreçlerin gerçekleşmesinde de aktif rol oynuyor.
Alışkanlıklardan Vazgeçmek – Beynimizde Oluşturduğumuz Alışkanlıklar
Yapılan araştırmalarda orbifrontal korteks bölgesinin bilgiyi yeniden aktarmada görevli olduğu görülüyor. Yani, alışkanlıkların oluşumunda hayli etkili bir bölge olduğu ihtimaldir. Fareler üzerinde yapılan deneylerde, bu bölgeye yapılan dış müdahaleler soncunda hareketlerde değişimler meydana geliyor. Yapılan müdahaleye göre alışkanlıklarda artış ve aksamalar görülebiliyor.
Araştırmanın sonucuna bakacak olursak endokanabinodlerin beynin nöron aktivitesini azalttığı görülmekte. Yani, bir anlamda düşünce kabiliyeti azalıyor. Bu da alışkanlık olarak adlandırdığımız vücudun öğrenilmiş tepkilerinde artışa neden oluyor.
Fareler için bir düzenek oluştu. Düzenekte kola basan fare, ödül alır. Aynı deney, aynı farelerle, aynı zamanda farklı çevrelerde gerçekleşti. Sağlıklı fareler, her iki düzenek içinde başarılı bir şekilde eğitildi. Her iki düzenekte de farelerin başarılı oldu ve ödül aldı. Yani, fareler alışkanlığın dışına çıktı ve amaca yönelik eylemi gerçekleştirdi.
Bu durum insanlarda da tıpkı böyledir. İlk olarak, insanların evlerinin yolunu düşünmeden bulduğunu örnek vermiştik. Yeni ya da farklı bir yere gitmemiz gerektiğinde hareketlerimiz alışkanlığın dışına çıkıyor. Yani, alışkanlıklar yerine amaca yönelik eylemlerle hareket etmeye başlıyoruz. Ve bu geçişler, otomatik bir şekilde oluyor. Bunun için herhangi bir çaba sarf etmemize gerek yok. Kolaylıkla yapabiliyoruz.
Alışkanlıklardan Tamamen Kurtulma Mümkün mü? – Alışkanlıklardan Vazgeçmek
Bu konu hayli ilgi çekici. Fare deneyinden bu sonuçları alan uzmanlar, farelere alışkanlıklarını unutturmayı denediler. Farelerde yer alan kanabinoid tip 1 isimli endokanabinoidreseptörünü sildiler. Bunun sonucunda bu reseptöre sahip olmayan farelerin alışkanlık üretemedikleri görüldü. Sürekli amaca yönelik eylemlerle hareket ettiler. Bu deney sonucunda; nörokimyasallar ve geçiş yollarının ne denli kritik öneme sahiptir.
Alışkanlıklardan Sonsuz Dek Kurtulmamız Mümkün mü?
Bu deneyin sonucunda, aynı durumun insanlar üzerinde gerçekleşip gerçekleşmeyeceği sorulmaya başlandı. Alışkanlıklardan tamamen kurtulma, yapılan deneyin sonuçlarına göre mümkün. Eğer insanlarda aynı işlevi gören bölgeler aynı şekilde yok edilirse alışkanlık oluşmayacaktır. Farelerde olduğu gibi insanlarda da yalnızca amaca yönelik eylemler görülecektir.
Bazı alışkanlıklardan kurtulma elbette insanlar için faydalı olacaktır. Fakat diğer yandan günlük rutinlerin oluşması ve hızlı karar verme yetisi gibi konularda alışkanlıkların yetisi hayli önemli. Alışkanlıkları olmayan bir insanın günlük hayatta hayli zorlanması muhtemel bir durum.
Fakat bu yöntemle, obsesif-kompulsif bozukluğu bulunan insanlarda iyileştirici bir etki yaratılma ihtimali vardır. Aşırı bağımlılık, alışkanlıklardan vazgeçmek fazla takılı kalma konusunda iyileştirici etkiler sağlar. Bu sayede alışkanlıkların davranışlar üzerindeki aşırı etkisini yitirir. Ek olarak daha kontrollü bir yaşama sahip olur. Fakat her ne olursa olsun alışkanlık ve amaca yönelik eylem dengesi normal bir insanda gayet yeterlidir. Davranışsal bozuklukların giderilmesi için de hayli umut verici bir yöntemdir. Bu noktada tedaviler ilaç kullanımı ya da terapi gibi yöntemlerle geliştirilme hakkını saklı tutar. Yine de alışkanlıkların etkisini azaltmak hayli tehlikeli olduğu için bu konuda daha fazla araştırmaya ihtiyaç var.
