Sokak Sanatında Telif Hakkı Tartışması
Yapıtlarınızı, dünyanın en iyi futbolcularından biriyle bir reklam kampanyasında görmek bir rüyanın gerçekleşmesi gibi görünebilir ancak bu size sorulmadı ya da size bir ödeme yapılmadıysa? Tahminen 90 milyon sterlinlik piyasa değeri ve sosyal medyada büyük bir takipçi kitlesi olan, futbolcu Dele Alli çekici bir ticari figür. Mayıs ayında, moda zinciri boohooMAN erkek giyim koleksiyonu için Tottenham yıldızıyla bir işbirliğini duyurdu. Bu, basında ilgi çekti ve Dele Ali’nin Instagram’daki duyurusu, 100.000’den fazla beğeni aldı ancak buna sokak sanatı topluluğundan bazı ciddi eleştiriler de geldi. Bir kullanıcı bunun sokak sanatçılarına kazık atmak olduğunu söyledi. Bir diğeri de bohooMan’in sanatçıların eserlerini onları bilgilendirmeden, izin almadan, bir ödeme yapmadan kullanan bir şirket olduğundan şikayet etti.
@fashionbeans
Londra’daki tüm ulaşım sistemindeki posterlerde reklamlar yer aldı. Bunun üzerine Lost Souls ekibinden Si Mitchell, Instagram’da hem markayı hem de futbolcuyu uyardı ve bunun bir resmi olmayan bir işbirliği olduğunu, bu konuyu tartışmak için kendisiyle iletişime geçilmesini istedi. Lost Souls’un diğer üyesi SPZero76 da, kimsenin iznini istemediğini ve kimsenin parasını ödemediğini savunarak, hayal kırıklığını dile getirdi.
Yanlış Bilgilendirilme?
Görüntülerin çoğu, sokak sanatına destek veren London Calling Blog sitesinin gerçekleştirdiği sokak sanatçılarının yeni eserler oluşturmak için bir araya geldiği organizasyonlar esnasında oluşturulmuştu. Lost Souls ekibi etkilenen tek ekip değildi. London Calling‘e göre 14 farklı sanatçının eserleri boohooMAN‘in posterlerinde ve internet sitesinde yayınlandı. Sosyal medyadaki hayal kırıklıklarını dile getirmenin yanı sıra, bu sanatçıların çoğu avukatlarına başvurdu. Eserleri kullanılan sanatçıları temsil eden Briffa’nın fikri mülkiyet avukatı Joshua Schuermann, “Sanat, yasal olarak, özel bir alanda yaratıldı. Sanatçılar, eserlerinin kullanımını devretmedi veya lisanslamadılar, bu yüzden telif hakkı sahipliğini koruyorlar. Boohoo’ya aylar önce haber verdiğimizi bildirdik, ancak görüntüler sadece son zamanlarda kaldırıldı. Şu anda uyuşmazlığı çözmek için Boohoo ile görüşüyoruz. Anlaşma sağlanamazsa, artık müşterilerimizin telif haklarının ihlali için Boohoo’ya karşı yasal işlemler başlatacağız.” dedi.
Şirket ise, mekândaki görüntüler hakkında yanlış bilgilendirildiğini söylüyor. Şirket yetkilileri “Bu örnekte, tüm sanatsal eserlerin lisanslandığı mekanın güvencesine güveniyorduk. Daha sonra, bir dizi sanatçı tarafından, mekanın güvencelerinin doğru olmadığı ve durumu tüm taraflarla çözmeye çalıştığı hakkında bilgilendirildik.” şeklinde açıklama yaptı.
Moda Endrüstrisi ve Diğer İhlaller
BoohooMAN kampanyası, sokak sanatçılarının iznini almadan çalışmalarını kullanan bir reklam kampanyasının ilk örneği değil. Son yıllarda grafitinin eser sahibinin rızası dışında kullanımı önemli bir sorun oluşturdu.
British Airways
2017’de Shoreditch High Street’te British Airways reklamı bilboardlardaydı ve dört farklı sanatçının eserleri kullanılmıştı: Alman MadC, Arjantinli Elian Chali, Birleşik Krallık’tan Puerto Rican Alexis Diaz ve Kayleigh Doughty. Chali, işinin bu şekilde kullanıldığını bulduğunda çok şaşırdı. “Buna inanamadım. Şaşkın ve aynı zamanda şirketin boyutu ve önemi nedeniyle güçsüz hissettim.” dedi.
@evening standart
British Airways için reklam panosunu yaratan Clear Channel, görüntülerin “saygın görüntü kütüphanelerinden iyi niyetle temin edildiğini ve bu nedenle bazılarının rızası olmadan bir dizi sanatçının eserlerini içermesine şaşırdıklarını” söyledi.
H&M
Bu yılın başlarında İsveçli moda şirketi H&M, New Routine koleksiyonundan bir fotoğraf yayınladı. Çekimler New York Brooklyn, Williamsburg bölgesindeki bir hentbol kortunda yapılmıştı. Modelin arkasında açıkça görünen ise Jason “REVOK” Williams’ın kendine özgü grafiti çalışmasıydı.
@adage
Revok, H&M ile iletişime geçtiğinde H&M özür dilemek ya da ödeme teklif etmek yerine bu konuyu mahkemeye taşıdı. Mahkemeden Williams’ın çalışmalarının izinsiz olduğuna ve vandalizm oluşturduğuna hükmetmesini istedi. Mahkeme komisyonu Williams’ın grafiti üzerinde geçerli veya uygulanabilir bir telif hakkı sahibi olmadığına karar verdi. Sanatçılar sosyal medyada, bu durumun ekonomik bir tehdit oluşturduğuna dair kaygılarını dile getirdi. Popüler Facebook sayfası StreetArtGlobe, “şimdi harekete geçmezsek, birçok sanatçı kariyerlerini ve geçim kaynaklarını tehlikede bulabilir” şeklinde bir paylaşım yaptı. H&M kısa bir süre sonra davayı bıraktı ve sanatçı ile bir çözüm yoluna gidileceğine dair bildiri yayınladı.
Moschino
Moda endüstrisinin sokak sanatı dünyasıyla sıkça çatışıyor. 2015 yılında, sokak sanatçısı Rime, Jeremy Scott tarafından tasarlanan ve Met Gala’da Katy Perry tarafından giyilen bir Moschino elbisesinin kendi graffitisinden çalındığını iddia etti.
@popcrush
Ve 2014 yılında, Miami sokak sanatçısı Ahol Sniffs Glue, “tembel gözbebeği” motifi nedeniyle telif hakkı ihlalinden American Eagle Outfitters‘a karşı dava açtı.
Sokak Sanatı mı İstenmeyen Grafiti mi?
Sokak sanatını destekleyen ve koruyan ülkeler mevcutken vandalizm olarak gören devletler de var. Birleşik Krallık’ta Glasgow Belediyesi, sanat camiasının itibarını arttırması ve şehrin bir kültür merkezi imajına katkıda bulunması esasına dayanarak yeni duvar resimlerinin oluşturulmasını finanse etmekte. Avustralya’da, Melbourne kendini dünyanın sokak sanatı başkenti olarak sayıyor ve hatta kentteki önemli eserlerin etrafında kullanıcılara rehberlik edecek bir uygulama finanse ediyor.
@blenderlane
İstenmeyen grafiti ile aranan sokak sanatı arasındaki sınır bulanık. Bir hakka ve hukuka uygunluk sebebine dayanmayan grafiti mala zarar verme suçunun konusu oluşturuyor ama bununla birlikte, daha net olan şey, bu sanat eserlerinin bir değere sahip olduğu. Ülkemizde eserlerin grafiti sahibinin izni alınmadan “belli ölçüler içinde” kullanılması, fikri hakların ihlali anlamına gelmiyor. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 7. maddesine göre grafitiyi yapan eserlerini kendi rızası ile kamunun kullanımına açmış sayılıyor. Ancak yapılan grafitiyi diğerlerinden ayıran belli işaretler, imzalar konulursa, yapan kişi grafiti üzerinden anlaşılırsa eser sahibinin isminin geçirilmesi gerekiyor. Mevcut düzenlemelerle sokak sanatçılarının eserleri üzerinde telif hakkı ihlali konusunda adil olmak zor görünüyor. Anlaşılan telif meseleleri üzerine daha çok çatışmalar göreceğiz.
