Kişiyi Gerçeklikten Koparan Durum: Maladaptive Daydreaming
Dikkatimiz, beynimizin her saniye bize ulaşan yoğun bilgi akışından belirli ayrıntıları seçmesini sağlayan güçlü bir mercek. Elbette arada bir düşüncelerde kaybolmak doğal bir durum. Ancak uyanık olunan saatlerin çoğunu hayal kurarak geçirmek ve dikkatin tümünü yitirmek, işin boyutunu farklı bir yöne taşıyor. Kişiyi gerçeklikten koparan bu durum, maladaptive daydreaming olarak adlandırılıyor.
Maladaptive daydreaming nedir?
Uyumsuz hayal kurma olarak da adlandırılan bu durum, kişinin zamanını saatlerce hayal kurarak geçirdiği zihinsel bir sağlık sorunu. “Maladaptive”, yani “uyumsuz” kelimesi ise bu tür bir hayal kurmanın sağlıksız yönüne işaret ediyor. Zira bu, kişileri günlük yaşamdan tam anlamıyla koparabilen bir durum.
Maladaptive daydreaming deneyimi öyle yoğun ve canlı bir hayal dünyası sunuyor ki, kişileri gerçek hayattan koparıyor. Dolayısıyla bu deneyim, gündelik işlerle ilgilenmeyi ya da bir işe konsantre olmayı tamamen olanaksız kılıyor. Bu açıdan oldukça dikkat dağıtıcı bir yapıya sahip.
Bu kişilerin son derece canlı ve ayrıntılı hayaller içinde “kendilerini kaybetme” eğiliminde oldukları bir gerçek. Araştırmalar ayrıca uyumsuz hayal kurmanın isteğe bağlı olmaktan ziyade dürtüsel olabileceğini gösteriyor. Bu da uyumsuz hayalperestlerin kendilerini kontrol etmekte zorlandıkları anlamına geliyor.
Semptomları neler?
Bu tür hayaller o kadar sürükleyici ve uzun olabiliyor ki, kişi çevresindeki dünyadan uzaklaşıyor. Bu da ilişkilerini, iş veya okul performansını, uykusunu ve günlük hayatını olumsuz etkiliyor. Bu kişilerin genel not ortalamalarında önemli bir düşüş yaşandığını ortaya koyan araştırmalar da var.
Uyumsuz hayalperestler, günlerinin yaklaşık 4,5 saatini hayallere dalarak geçirebiliyor. İç dünyalarına o kadar kapılıyorlar ki, gerçek hayata karışmaları zorlaşıyor. Hayallerinin tüketici ve sürükleyici doğası nedeniyle, gerçek dünyadaki ilişkilerini ve sorumluluklarını ihmal ediyorlar.
Uyumsuz hayal kurmanın belirtileri genel hatlarıyla şunlar:
- Karakterler, mekanlar ve olay örgüleri içeren hikayeler olarak sunulan yoğun, canlı hayaller
- Gerçek dünyaya ait olaylar veya duyusal uyaranlar tarafından tetiklenen hayaller
- Hayallere eşlik eden bilinçsiz yüz ifadeleri, tekrarlayan vücut hareketleri, konuşmalar veya fısıltılar
- Birkaç dakikadan birkaç saate kadar süren hayaller
- Hayal kurmaya devam etmek için güçlü ve bağımlılık yaratan bir istek
- Hayal kurma nedeniyle odaklanma ve günlük görevleri yerine getirme sorunu
- Uyku problemi
Kişi, bu semptomlardan bir veya daha fazlasını sergileyebiliyor.
Kimleri etkiliyor?
Maladaptive daydreaming, zihinsel sağlık sorunlarından muzdarip kişilerde ortak bir problem olarak karşımıza çıkıyor.
Maladaptive daydreaming ile bağlantılı zihinsel sağlık sorunlarından bazıları ise şunlar:
- Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- Anksiyete bozuklukları
- Bazı depresyon türleri
- Disosiyatif bozukluklar
- Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
Yaş, maladaptive daydreaming için bir diğer önemli faktör. Bazı araştırmalar, genç insanlarda, özellikle ergen ve çocuklarda bunun daha yaygın olduğunu ortaya koyuyor. Yine de, bu durumun tamamen yaşa bağlı olup olmadığını belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç var.
Ayrıca, uzmanlar maladaptive daydreaming deneyiminin özellikle çocukluk dönemindeki travmatik bir olaydan kaynaklanabileceğini düşünüyor. Elbette bu, her uyumsuz hayalperest için geçerli olan bir durum değil.
Kısaca, maladaptive daydreaming konusunda net bir bilgi vermek zor. Ancak bu durumun kaygılı, depresif veya obsesif kişilerde daha yaygın olduğu bir gerçek. Bu anlamda uyumsuz hayal kurmanın mental bozukluklarla doğrudan bir ilişkisi olduğunu söyleyebiliriz.
Peki ya kaynağı ne?
Maladaptive daydreaming, üzücü bir olaya tepki olarak ya da duygu bozukluklarına bağlı bir başa çıkma stratejisi olarak gelişebiliyor. Böyle durumlarda iç dünya, dış dünyadan daha güvenli gelebiliyor. Çünkü dışarıdaki deneyimler kişinin kontrolünden bağımsızken, hayal dünyasının deneyimleri tamamen kişinin kontrolü altında oluyor.
Örneğin, uyumsuz hayal kurma durumunu yaşayan kişiler, COVID-19 karantinası sırasında kendilerini bu davranışa daha sık dahil olurken buldular. Bu kontrolsüz durum onları kontrolü ele almaya yönelterek daha fazla hayal kurmaya teşvik etmiş olabilir. Bir nevi güvensiz bölgeden kaçıp konfor alanlarına sığınmayı tercih etmiş olabilirler.
Ne yapılmalı?
Tedavi, daha iyi uyku yoluyla maladaptive daydreaming olasılığını azaltmaya odaklanıyor. Zira uzmanlara göre, uyku eksikliğinin bu duruma yol açıyor olması muhtemel. Uyku eksikliği durumunda, hayal kurmak beyinde uyku benzeri etkiler gösteriyor. Bu da kişiyi, uyku ihtiyacını hayal kurma yoluyla gidermeye itiyor. Kısaca verimli bir uyku, hayal kurma isteğini büyük ölçüde azaltabilecek bir durum.
Uyku kalitesini artırmak
Daha iyi uyku alışkanlıkları benimsemek, uyku kalitesini artırabilir ve uyumsuz hayal kurma konusunda iyileşmelere götürebilir. Bu alışkanlıkların en başında sağlıklı yaşam geliyor. Egzersiz ve sağlıklı yiyecekler, uyku kalitesini artırmaya büyük ölçüde yardımcı olabilir. Kafeinden ise mümkün olduğunda uzak durmak gerekiyor. Aynı zamanda, en az yedi saatlik uyku da önerilenler arasında.
Belirtileri Anlamak
Kişiyi maladaptive daydreaming durumuna sokan şeyin ne olduğunun ayrımını iyi yapmak gerekiyor. Kaçınılan bir durum mu var, yoksa sorun sadece uykusuzluk mu? Belki de bu durumu tetikleyen başka bir şey var. Bir not defterine düşünce ya da eylemleri kaydetmek, hayal kurmaya başlamadan önce kişiyi neyin tetiklediğini anlamaya yardımcı olabilir. Bu tetikleyicilerin neler olduğunu anladıktan sonra, onlardan uzak durmayı tercih etmek iyileşmek için bir adım olabilir.
Sonuç
Maladaptive daydreaming, kişinin karmaşık hayaller içinde kendini kaybetmesine neden olan bir akıl sağlığı sorunu. Bu hayaller ise genellikle diğer zihinsel sağlık durumları için bir başa çıkma mekanizması. Fakat bu herkes için geçerli değil. Sorunun asıl sebebi kişiden kişiye değişiklik gösteriyor. Bu sebebi bulabilmek ise kişinin kendisine kalıyor. Sebebin tespiti ile iyileşme büyük ölçüde mümkün.
